သဠာယတနပစၥယာ ဖေႆာ

နာမ႐ူပပစၥယာ သဠာယနံ-တုန္းက သဠာယတန-အရ အတြင္းအာယတန(၆)ပါးကုိသာ ယူရတယ္။ သူက အာယတနျဖစ္ပံုကို ေျပာျခင္းမွ်သာ ျဖစ္တယ္။ သဠာယတနပစၥယာ ဖေႆာ-၌ သဠာယတန-အရမွာေတာ့ အတြင္းအာယတန(၆)ပါး၊ အျပင္အာယတန(၆)ပါးကို ယူရပါတယ္။ ဒီမွာက်ေတာ့ အာယတနျပည့္စံုၿပီး ဖႆျဖစ္ဖုိ႔အတြက္ အေၾကာင္းခံတာျဖစ္လုိ႔ အတြင္း အျပင္ အာယတနေတြယူရျခင္းျဖစ္တယ္။ အတြင္းအာယတန(၆)ပါးကုိ အဇၥ်တၱိကာယတနလုိ႔ ေခၚတယ္။ မ်က္စိ နား ႏွာေခါင္း လွ်ာ ကုိယ္ စိတ္ (၆)ပါး။ အျပင္အာယတန(၆)ပါးကို ဗာဟိရာယတနလုိ႔ ေခၚတယ္။ အဆင္း အသံ အနံ႔ အရသာ ေတြ႕ထိစရာ ႀကံေတြးစရာ။ ဒီအတြင္း အျပင္ အာယတန (၁၂)ပါး ဟာ သဠာယတနပါပဲ။

ဒီအတြင္း အျပင္အာယတန (၁၂)ပါးက ေက်းဇူးျပဳလုိက္လုိ႔ ဖႆဆိုတာ ေပၚလာရတယ္။ ဖႆ-အရ ေလာကီ၀ိပါက္(၃၂)ခုႏွင့္ယွဥ္ေသာ ဖႆေစတသိက္ကုိယူရပါတယ္။ ဖႆ-ကလဲ (၆)ပါးရွိတယ္-

၁။ စကၡဳသမၹႆ- စကၡဳပသာဒကို မွီၿပီး ျဖစ္တဲ့ဖႆ (ျမင္စိတ္ဖႆ)

၂။ ေသာတသမၹႆ- ေသာတပသာဒကို မွီၿပီး ျဖစ္တဲ့ဖႆ (ၾကားစိတ္ဖႆ)

၃။ ဃာနသမၹႆ- ဃာနပသာဒကို မွီၿပီး ျဖစ္တဲ့ဖႆ (နံစိတ္ဖႆ)

၄။ ဇိ၀ွါသမၹႆ- ဇိ၀ွါပသာဒကို မွီၿပီး ျဖစ္တဲ့ဖႆ (စားစိတ္ဖႆ)

၅။ ကာယသမၹႆ- ကာယပသာဒကို မွီၿပီး ျဖစ္တဲ့ဖႆ (ေတြ႔ထိစိတ္ဖႆ)

၆။ မေနာသမၹႆ- မေနာဘ၀င္ကုိ မွီၿပီး ျဖစ္တဲ့ဖႆ (ေတြးစိတ္ဖႆ)

စိတ္ေတြနဲ႔ တြဲေျပာမယ္ဆုိရင္ေတာ့ စကၡဳ၀ိညာဏ္ေဒြ၌ယွဥ္ေသာ ဖႆေစတသိက္က စကၡဳသမၹႆ၊ ေသာတ၀ိညာဏ္ေဒြ၌ ယွဥ္ေသာ ဖႆေစတသိက္က ေသာတသမၹႆ၊ ဃာန၀ိညာဏ္ေဒြ၌ ယွဥ္ေသာ ဖႆေစတသိက္က ဃာနသမၹႆ၊ ဇိ၀ွါ၀ိညာဏ္ေဒြ၌ယွဥ္ေသာ ဖႆေစတသိက္က ဇိ၀ွါသမၹႆ၊ ကာယ၀ိညာဏ္ေဒြ၌ယွဥ္ေသာ ဖႆေစတသိက္က ကာယသမၹႆ၊ က်န္တဲ့ ေလာကီ၀ိပါက္ (၂၂)ခု၌ ယွဥ္ေသာ ဖႆေစတသိက္က မေနာသမၹႆလုိ႔ ဒီလုိ အသီးသီး ခြဲယူရပါတယ္။ ေဒြပဉၥ၀ိညာဏ္(၁၀)မွၾကြင္းေသာ စိတ္ (၇၉)ခုႏွင့္ယွဥ္ေသာဖႆေစတသိက္ကို မေနာသမၹႆလုိ႔လဲ ယူႏုိင္ပါတယ္။ ဒီမွာ စကၡဳ၀ိညာဏ္ေဒြဆိုတာ အဘိဓမၼာေ၀ါဟာရေတြပါ။ ျမင္စိတ္ႏွစ္ပါးကိုေျပာတာ။ ျမင္စိတ္က ေကာင္းတာျမင္ရလုိ႔ ျဖစ္တဲ့စိတ္နဲ႔ မေကာင္းတာကုိျမင္ရလုိ႔ ျဖစ္တဲ့စိတ္ေပါ့။ ဒီလုိ အၾကမ္းဖ်င္းအားျဖင့္ ျမင္စိတ္ႏွစ္ပါးကို စကၡဳ၀ိညာဏ္ေဒြလုိ႔ေခၚတာ။ ဒီအတုိင္းပဲ က်န္တဲ့ၾကား နံ စား ေတြ႔ထိစိတ္ေတြမွာလဲ ဆုိင္ရာအာ႐ံုေကာင္း မေကာင္းႏွစ္မ်ိဳးစီရွိတယ္လုိ႔ နားလည္ရမယ္။

သဠာယတနေၾကာင့္ ဖႆျဖစ္တယ္ဆုိတာ အာယတနကုိ အမွီျပဳၿပီးေတာ့ ဖႆေစတသိက္ျဖစ္တယ္၊ အာယတနအမွီမရရင္ ဖႆေစတသိက္မျဖစ္ဘူးေပါ့။ စကၡဳပသာဒ(မ်က္စိ)ကိုမွီၿပီး စကၡဳ၀ိညာဏ္စိတ္၊ ျမင္စိတ္ျဖစ္တယ္။ အဲဒီျမင္စိတ္ႏွင့္ယွဥ္တဲ့ဖႆကုိ စကၡဳသမၹႆလို႔ေခၚတယ္။ ေသာတပသာဒ(နား)ကုိမွီၿပီး ေသာတ၀ိညာဏ္စိတ္၊ ၾကားစိတ္ျဖစ္တယ္။ ၾကားစိတ္ႏွင့္ယွဥ္ျဖစ္တဲ့ ဖႆကုိ ေသာတသမၹႆလုိ႔ေခၚတယ္။ ဃာနပသာဒ(ႏွာေခါင္း)ကိုမွီၿပီး ဃာန၀ိညာဏ္စိတ္၊ နံစိတ္ျဖစ္တယ္။ နံစိတ္ႏွင့္ယွဥ္ျဖစ္တဲ့ဖႆကုိ ဃာနသမၹႆလုိ႔ ေခၚတယ္။ ဇိ၀ွါပသာဒ(လွ်ာ)ကုိမွီၿပီး ဇိ၀ွါ၀ိညာဏ္စိတ္၊ စားစိတ္ျဖစ္တယ္။ စားစိတ္ႏွင့္ယွဥ္ျဖစ္တဲ့ ဖႆကို ဇိ၀ွါသမၹႆလို႔ေခၚတယ္။ ကာယပသာဒ(ကုိယ္)ကုိမွီၿပီး ကာယ၀ိညာဏ္စိတ္၊ ယားနာေကာင္းစိတ္ျဖစ္တယ္။ ကာယ၀ိညာဏ္စိတ္ႏွင့္ ယွဥ္ျဖစ္တဲ့ဖႆကုိ ကာယသမၹႆလုိ႔ေခၚတယ္။ မေနာဘ၀င္ကုိမွီၿပီး မေနာ၀ိညာဏ္စိတ္၊ ေတြးေတာစိတ္ျဖစ္တယ္။ ေတြးေတာစိတ္၊ က်န္တဲ့ ေလာကီ၀ိပါက္(၂၂)ပါးႏွင့္ယွဥ္ျဖစ္တဲ့ ဖႆကုိ မေနာသမၹႆလုိ႔ေခၚတယ္။

အဘိဓမၼာအေျခခံမပါတဲ့သူေတြအေနနဲ႔ေတာ့ နားလည္ဖို႔ နဲနဲခက္သြားမယ္ထင္တယ္။ ဒါေပမယ့္ စိတ္မပ်က္ပါနဲ႔။ ေသေသခ်ာခ်ာဖတ္ရင္ အတိအက်မဟုတ္ေတာင္ သေဘာတရားေတာ့ သိလာမွာပါ။ ရွင္းေအာင္ေျပာရရင္ မ်က္စိနဲ႔ အဆင္းတုိက္လုိ႔ ျမင္စိတ္ျဖစ္တယ္။ ျမင္စိတ္ျဖစ္လုိ႔ ျမင္စိတ္ႏွင့္ယွဥ္တဲ့ ဖႆျဖစ္တာ။ မ်က္စိမရွိရင္ ျမင္စိတ္မျဖစ္၊ ျမင္စိတ္မျဖစ္ရင္ ျမင္စိတ္ဖႆမျဖစ္ဘူး။ ဒါေၾကာင့္ ၀မ္းတြင္းကတည္းက မ်က္စိခ်ိဳ႕ယြင္းလာသူ၊ သေႏၶကန္းမွာ ျမင္စိတ္ တစ္သက္လံုးျဖစ္ခြင့္မရွိဘူး။ အေၾကာင္းတစ္ခုခုေၾကာင့္ မ်က္စိႏွစ္ကြင္း အလင္းမရေတာ့လွ်င္လည္း ျမင္စိတ္က လံုး၀ မျဖစ္ေတာ့ဘူး။ ဒါဆုိ ျမင္စိတ္ဖႆလဲ မျဖစ္ေတာ့ဘူး။ သို႔ေသာ္ က်န္တဲ့ဖႆေတြေတာ့ ျဖစ္ေနဦးမွာပဲ။ နားေကာင္းရင္ ၾကားစိတ္ဖႆ၊ ႏွာေခါင္းေကာင္းရင္ နံစိတ္ဖႆ စသည္ေပါ့။ သူတို႔လဲ ဒီအတုိင္းပဲ။ ခ်ိဳ႕ယြင္းမယ္ဆုိရင္ ခ်ိဳ႕ယြင္းတဲ့အာယတနနဲ႔ဆုိင္တဲ့ ဖႆျဖစ္ခြင့္မရွိဘူး။ ျမင္စိတ္ဖႆနည္းတူ နားနဲ႔အသံတိုက္လုိ႔ၾကားစိတ္ေပၚ၊ ၾကားစိတ္ေပၚလုိ႔ ၾကားစိတ္ဖႆျဖစ္။ ႏွာေခါင္းနဲ႔အနံ႔တုိက္လို႔နံစိတ္ေပၚ၊ နံစိတ္ေပၚလုိ႔ နံစိတ္ဖႆျဖစ္။ လွ်ာနဲ႔ အရသာတုိက္လို႔စားစိတ္ေပၚ၊ စားစိတ္ေပၚလုိ႔ စားစိတ္ဖႆျဖစ္။ ကုိယ္နဲ႔ ေတြ႔ထိစရာတုိက္လုိ႔ ေတြ႔ထိစိတ္ (ယားနာေကာင္းစိတ္)ေပၚ၊ ေတြ႔ထိစိတ္ေပၚလုိ႔ ေတြ႔ထိစိတ္ဖႆျဖစ္။ မေနာဘ၀င္အၾကည္နဲ႔ ႀကံေတြးစရာတုိက္လုိ႔ ေတြးစိတ္ေပၚ၊ ေတြးစိတ္ေပၚလုိ႔ ေတြးစိတ္ဖႆျဖစ္တယ္လုိ႔ နားလည္ရမယ္။

မ်က္စိ၊ အဆင္း၊ ျမင္စိတ္သံုးခု ေပါင္းဆံုမိတာကုိ ဖႆလုိ႔ ဘုရားရွင္ကေဟာထားပါတယ္ (စကၡံဳစ ပဋိစၥ ႐ူေပစ ဥပၸဇၨတိ စကၡဳ၀ိညာဏံ၊ တိဏၰံ သဂၤတိ ဖေႆာ)။ ဖႆ-ရဲ႕အဓိပၸါယ္ကုိက ေတြ႔ထိျခင္းပါပဲ။ ဒါေပမယ့္ ေပါင္းဆံုမိတာ တုိက္ဆုိင္မိတာဆုိတဲ့သေဘာေလာက္ပါ။ ဥပမာ- ျမင္စိတ္ဖႆဆုိပါေတာ့။ ျမင္စိတ္ဖႆဟာ မ်က္စိမရွိလဲ မျဖစ္၊ အဆင္းမရွိလဲ မျဖစ္၊ ျမင္စိတ္မရွိလဲ မျဖစ္။ သူတို႔သံုးခုေပါင္းစည္းမိမွ ဖႆက ျဖစ္ရတယ္။ ဒါက ျမင္စိတ္ဖႆျဖစ္ပံုေပါ့။ ဒီလုိ သံုးခုေပါင္းဆံုမိလုိ႔သာ ဆုိင္ရာဆုိင္ရာ ဖႆေတြ ေပၚတာ။ မေပါင္းဆံုမိရင္ ဖႆမေပၚဘူးဆုိတာကို နားလည္ထားရမယ္။ ဒီေတာ့ ဖႆသည္ အထူးအျခားမဟုတ္၊ သံုးခုေပါင္းဆံုမိျခင္းသာျဖစ္တယ္လုိ႔ ဆုိရင္လဲ ရတယ္။ ဒီသံုးခုေပါင္းဆံုမိတာနဲ႔ ဖႆျဖစ္တာကေတာ့ တစ္ၿပိဳင္နက္ပါပဲ။ သုိ႔ေသာ္ ေပါင္းဆံုျခင္းေၾကာင့္သာ ဖႆျဖစ္ရတဲ့အတြက္ သဠာယတနပစၥယာ ဖေႆာ-လုိ႔ ေဟာေတာ္မူတာ။ ျမင္စိတ္ဖႆအတုိင္း- နား အသံ ၾကားစိတ္ သံုးခုေပါင္းဆံုမိေတာ့ ၾကားစိတ္ဖႆ။ ႏွာေခါင္း အနံ႔ နံစိတ္သံုးခုေပါင္းဆံုမိေတာ့ နံစိတ္ဖႆ။ လွ်ာ အရသာ စားစိတ္သံုးခုေပါင္းဆံုမိေတာ့ စားစိတ္ဖႆ။ ကုိယ္ ေတြ႔ထိစရာ ေတြ႔ထိစိတ္ သံုးခုေပါင္းဆံုမိေတာ့ ေတြ႔ထိစိတ္ဖႆ။ မေနာဘ၀င္အၾကည္ ႀကံေတြးစရာ ေတြးေတာစိတ္ သံုးခုေပါင္းဆံုမိေတာ့ ေတြးေတာစိတ္ဖႆျဖစ္တယ္။ ဒီလုိ ဆုိင္ရာ ဆုိင္ရာ သံုးခု အသီးသီး ေပါင္းဆံုမိျခင္းသည္ပင္ ဖႆလုိ႔ မွတ္လုိက္ပါ။ ေပါင္းဆံုမိတာနဲ႔ ဖႆမျဖစ္ပါနဲ႔လုိ႔ တားလုိ႔မရေတာ့ဘူး။ ျဖစ္ကိုျဖစ္မွာ။

ဖႆ(၆)မ်ိဳးျဖစ္ပံု

၁။ မ်က္စိ + အဆင္း + ျမင္စိတ္ = ျမင္စိတ္ဖႆ

၂။ နား + အသံ + ၾကားစိတ္ = ၾကားစိတ္ဖႆ

၃။ ႏွာေခါင္း + အနံ႔ + နံစိတ္ = နံစိတ္ဖႆ

၄။ လွ်ာ + အရသာ + စားစိတ္ = စားစိတ္ဖႆ

၅။ ကုိယ္ + ေတြ႔ထိစရာ + ေတြ႔ထိစိတ္ = ေတြ႔ထိစိတ္ဖႆ

၆။ မေနာ + ႀကံေတြးစရာ + ေတြးေတာစိတ္ = ေတြးစိတ္ဖႆ

ေဒါက္တာအရွင္ပါရမီ