ဗုဒၶဘာသာသမုိင္း
ဘုရားရွင္ ပရိနိဗၺာန္ျပဳၿပီး မၾကာမီ အရွင္မဟာကႆပ ဦးေဆာင္လ်က္ ရဟႏၲာ(၅၀၀) ျဖင့္ ပထမသဂၤါယနာတင္ပြဲကို ရာဇၿဂိဳဟ္ၿမိဳ႕တြင္ က်င္းပခဲ့သည္။ အရွင္ဥပါလိက ၀ိနည္းပိဋကကို ျပန္ဆုိခဲ့ၿပီး အရွင္အာနႏၵာက သုတၱန္ပိဋကကုိ ျပန္ဆုိခဲ့သည္။ ထုိမေထရ္ႏွစ္ပါး ရြတ္ဖတ္ျပန္ဆုိသမွ် အားလံုးကုိ တက္ေရာက္သူသံဃာမ်ားက သေဘာတူ အတည္ျပဳခဲ့ၾကၿပီး အလြတ္ျပန္ဆုိခဲ့ၾကသည္။ ဤသို႔ ႏႈတ္တိုက္ရြတ္ဆုိၿပီး ေဆာင္လာခဲ့သည္မွာ ႏွစ္(၂၀၀)ေက်ာ္သည္အထိ ၾကာျမင့္ခဲ့သည္ဟု ဆုိရမည္။
ရာစုႏွစ္အနည္းငယ္ၾကာေသာအခါ မူလဗုဒၶဘာသာ၏ စည္းလံုးညီၫြတ္မႈ ၿပိဳပ်က္ခဲ့ရသည္။ အထင္ရွားဆံုးျဖစ္ရပ္မွာ ပထမသဂၤါယနာတင္အၿပီး ႏွစ္ (၁၀၀)တြင္ ေ၀သာလီၿမိဳ႕၌ က်င္းပေသာ ဒုတိယသဂၤါယနာ တင္ပြဲၿပီးေနာက္ စတင္ခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။ အစဥ္အလာကိုထိန္းသိမ္းေသာသံဃာမ်ားႏွင့္ ေခတ္ႏွင့္လိုက္ေလ်ာညီေထြ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲလုိေသာ သံဃာမ်ားအၾကား ျငင္းပြားမႈမ်ားျဖစ္ပြားခဲ့ၿပီး ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးသံဃာမ်ားက မဟာသံဃိကအမည္ျဖင့္ ဂုိဏ္းသီးျခားခြဲထြက္ကာ ေနာက္ပုိင္းတြင္ ေျမာက္ပိုင္းအာရွႏုိင္ငံမ်ား၌ ရွိေသာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာအျဖစ္သို႔ ေျပာင္းလဲသြားခဲ့သည္။
အစဥ္အလာထိန္းသိမ္းေရးသံဃာမ်ားသည္ စထ၀ီရ၀ါဒ (Sthaviravada) အျဖစ္ျဖင့္ က်န္ရွိခဲ့ၿပီး ေနာက္ပုိင္းတြင္ အယူအဆေရးရာ သေဘာထားကြဲလြဲမႈမ်ားေၾကာင့္ ဂုိဏ္းႀကီး (၁၈) ဂုိဏ္းအထိ ကြဲျပားခဲ့သည္။ ထို(၁၈)ဂုိဏ္းတြင္ ေထရ၀ါဒဂုိဏ္းတစ္ဂုိဏ္းလည္းအပါအ၀င္ ျဖစ္ၿပီး ယင္းေထရ၀ါဒဂုိဏ္းသည္ အိႏၵိယတစ္ခြင္ႏွင့္ အေရွ႕ေတာင္အာရွႏုိင္ငံမ်ားသို႔ ျပန္႔ႏွံ႔ခဲ့သည္။
အေသာက
ဗုဒၶဘာသာသမုိင္းတြင္ အထင္ရွားဆံုးျဖစ္ရပ္မ်ားအနက္ တစ္ခုကေတာ့ နိေျဂာဓသာမေဏႏွင့္ အေသာကမင္းႀကီးတုိ႔ အမွတ္မထင္ေတြ႔ဆံုခဲ့ျခင္းပင္ျဖစ္သည္။ ဘီစီ (၂၆၈)ခုႏွစ္တြင္ ေသြးထြက္သံယုိ စစ္ပြဲမ်ားအၿပီး ဖခမည္းေတာ္၏အ႐ုိက္အရာကိုဆက္ခံၿပီးေနာက္ အေသာကမင္းႀကီးသည္ ကလိဂၤတုိင္းကုိ ႏွိမ္နင္းစဥ္က လူမ်ားကို အစုလုိက္အၿပံဳလုိက္ သတ္ျဖတ္ခဲ့ရသည္ကုိ စိတ္မေကာင္းျဖစ္ေနခုိက္တြင္ နိေျဂာဓသာမေဏကုိ ေတြ႔လုိက္ရသျဖင့္ ၿငိမ္းေအးမႈကုိ ျဖစ္ေစခဲ့ေလသည္။ မင္းႀကီးက ဗုဒၶတရားေတာ္မ်ားကုိ (brahmi) ဘာသာျဖင့္ ထြင္းထုထားသည့္ ေက်ာက္တုိင္မ်ား ေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာကုိ စုိက္ထူရန္ အမိန္႔ထုတ္ျပန္ခဲ့သည္။ ထုိေက်ာက္စာမ်ားသည္ ဗုဒၶဘာသာ၏ ပထမဦးဆံုး စာေပအေရးအသားမ်ားျဖစ္သည္။ မင္းႀကီး၏ပံ့ပုိးမႈျဖင့္ တတိယသဂၤါယနာတင္ပြဲကုိ အေသာကအင္ပါယာ ပါဋလိပုတ္ (Patna)တြင္ က်င္းပခဲ့သည္။
အေသာကမင္းႀကီးသည္ အိႏၵိယျပည္တစ္၀ွမ္းႏွင့္ အိႏၵိယျပည္၏အျပင္ဘက္ထိေအာင္ သာသနာျပဳအဖြဲ႔မ်ားကို ေစလႊတ္ခဲ့သည္။ သာသနာျပဳအဖြဲ႔အခ်ိဳ႕သည္ အီဂ်စ္၊ ပါလစ္စတိုင္းႏွင့္ ဂရိႏုိင္ငံတုိ႔အထိပင္ ေရာက္ရွိခဲ့သည္။ St. Origen ကမူ ၿဗိတိန္အထိပင္ ေရာက္ရွိသည္ဟု ဆုိသည္။ ဂရိႏုိင္ငံသည္ အိႏၵိယေျမာက္ပုိင္း Alaxandrian kingdoms မ်ားတြင္ တစ္ႏုိင္ငံျဖစ္သည္။ ဂရိႏုိင္ငံဘုရင္ မိလိႏၵ (Menandros) အား အရွင္နာဂေသနက ဗုဒၶဘာသာအျဖစ္ေျပာင္းလဲၿပီးေနာက္တြင္ ဂရိတစ္ႏုိင္ငံလံုးနီးပါး ဗုဒၶဘာသာကို လက္ခံက်င့္သံုးခဲ့သည္။ မိလိႏၵမင္းႏွင့္ အရွင္နာဂေသနတုိ႔ အျပန္အလွန္ေဆြးေႏြးခ်က္မ်ားကုိ မွတ္တမ္းတင္ထားသည့္ က်မ္းစာကို မိလိႏၵပဥႇာအျဖစ္ ေထရ၀ါဒဗုဒၶဘာသာတြင္ မွတ္တမ္းတင္ထားသည္။
အိႏၵိယႏုိင္ငံေျမာက္ပုိင္း Kushan ဘုရင္ Kanishka (ကနိရွက) လည္း ဗုဒၶဘာသာခံယူလ်က္ ေအဒီ (၁၀၀) ၀န္းက်င္တြင္ ကရွမီးယား (Kashmir) ၌ သဂၤါယနာတင္ပြဲတစ္ခု က်င္းပခဲ့သည္။ ထုိသဂၤါယနာတင္ပြဲက စိစစ္ထားခဲ့ေသာ ဗုဒၶတရားေတာ္မ်ားကုိ ဂရိဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ားက ေၾကးျပားေပၚတြင္ မွတ္တမ္းတင္ခဲ့ၾကသည္။ သို႔ေသာ္ ထုိေၾကးျပားမ်ားကုိမူ ယေန႔အထိ ျပန္လည္ရွာေဖြမေတြ႔ရွိခဲ့ပါ။ ထုိသဂၤါယနာသည္ မဟာယာနသဂၤါယနာအျဖစ္ ထင္ရွားၿပီး ေထရ၀ါဒဘက္မွ အသိအမွတ္မျပဳခဲ့ပါ။
သီရိလကၤာ ေထရ၀ါဒ
အေသာကမင္းႀကီးသည္ ဘီစီ (၂၄၀)ခုႏွစ္တြင္ သားေတာ္မဟိႏၵကုိ ရဟန္း၀တ္၊ သမီးေတာ္ သဃၤမိတၱာကို ဘိကၡဳနီ၀တ္ၿပီး (Ceylon or Sri Lanka) သီရိလကၤာသုိ႔ သာသနာျပဳေစလႊတ္ခဲ့သည္။ သီရိလကၤာႏုိင္ငံဘုရင္ ေဒ၀ါနံပိယတိႆမင္းႀကီးကလည္း ပ်ဴငွာစြာ ႀကိဳဆုိၿပီး သူကိုယ္တုိင္ ဗုဒၶဘာသာအျဖစ္ခံယူခဲ့သည္။ အရွင္မဟိႏၵႏွင့္ သဃၤမိတၱာတုိ႔သည္ မဟာေဗာဓိပင္မွ ေဗာဓိကုိင္း တစ္ကိုင္းကို လက္ေဆာင္အျဖစ္ယူသြားၿပီး ေအာင္ျမင္စြာ စုိက္ပ်ိဳးႏုိင္ခဲ့သည္။ ထုိေဗာဓိကုိင္းမွ ပြားလာေသာ ေဗာဓိပင္မ်ားကုိ ယေန႔တုိင္ သီရိလကၤာႏုိင္ငံတြင္ ေတြ႔ျမင္ႏုိင္ပါသည္။
ဘီစီ (၁)ရာစုႏွစ္တြင္ သီရိလကၤာႏုိင္ငံ အာေလာကလုိဏ္ဂူ၌ စတုတၳသဂၤါယနာတင္ပြဲ က်င္းပႏုိင္ခဲ့သည္။ ထုိသဂၤါယနာတြင္ ဗုဒၶတရားေတာ္အားလံုးကုိ ေပရြက္မ်ားေပၚ၌ ပါဠိဘာသာျဖင့္ ပထမဆံုးအႀကိမ္အျဖစ္ မွတ္တမ္းတင္ႏုိင္ခဲ့သည္။ ထုိမွတ္တမ္းမ်ားသည္ ေထရ၀ါဒပါဠိဘာသာျဖစ္လာခဲ့သည္။ ထုိမွတ္တမ္းမ်ားမွပင္ ဗုဒၶဘာသာအသိပညာမ်ား တုိးပြားလာခဲ့ရၿပီး ပိဋကတ္သံုးပံုအျဖစ္ ထင္ရွားလာခဲ့သည္ (၀ိနယပိဋက၊ သုတၱႏၲပိဋက၊ အဘိဓမၼပိဋက)။
သီရိလကၤာရဟန္းေတာ္မ်ားကုိ ေထရ၀ါဒအစဥ္အလာ ထိန္းသိမ္းႏုိင္သူမ်ားအျဖစ္ ဆုိႏုိင္ပါသည္။ တစ္ခ်ိန္က ေထရ၀ါဒဗုဒၶဘာသာသည္ အိႏၵိယမွ အေရွ႕ေတာင္အာရွတစ္ခြင္သို႔ ျပန္႔ႏွ႔ံခဲ့သည္ဟု ဆုိရေစကာမူ ဟိႏၵဴႏွင့္ အစၥလမ္တုိ႔၏ ထုိးႏွက္ခ်က္၊ စစ္ေဘးစစ္ဒဏ္တို႔ေၾကာင့္ ေပ်ာက္ကြယ္လုနီးပါးအထိ ျဖစ္ေနသည္။ သီရိလကၤာေထရ၀ါဒရဟန္းေတာ္မ်ားသည္ ေထရ၀ါဒဗုဒၶဘာသာကုိ သီရိလကၤာမွ ျမန္မာ၊ ထိုင္း၊ မေလးရွား၊ ကေမၻာဒီးယား၊ လာအုိ၊ ထိုမွတစ္ပါး ဥေရာပႏွင့္ အေနာက္ႏုိင္ငံမ်ားအထိ ျပန္႔ပြားေအာင္ ေဆာင္ရြက္ႏုိင္ခဲ့ၾကသည္။
မဟာယာန
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ အစပ်ိဳးခဲ့သည္မွာ ဘီစီပထမရာစုႏွစ္ကတည္းကျဖစ္သည္။ လြတ္လပ္သည့္သေဘာတရားမ်ားကုိ ေဖာ္ေဆာင္သည့္၀ါဒျဖစ္ၿပီး ဗုဒၶသဘာ၀မ်ားကုိ လူသားမ်ားပင္ ပိုင္ဆုိင္ခြင့္ရွိသည္အထိ အခြင့္အေရးရွိသည့္၀ါဒျဖစ္သည္။ ေကာင္းသည္ျဖစ္ေစ၊ ဆုိးသည္ျဖစ္ေစ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၀င္တစ္ေယာက္ျဖစ္ဖုိ႔အတြက္ အလြန္လြယ္ကူသည္ဟုဆုိရမည္။ ပုိ၍အေလးထားသည္မွာ ေဗာဓိသတၱ (ဘုရားေလာင္း)၏ အေရးပါမႈပင္ျဖစ္သည္။ သူတို႔ယူဆေသာ ေဗာဓိသတၱသည္ တရားရၿပီးေသာပုဂၢိဳလ္ျဖစ္သည္။ သို႔ေသာ္လည္း သတၱ၀ါတုိ႔ကုိ တရားရေအာင္ ကယ္တင္ႏုိင္ရန္အတြက္ လက္ရွိေလာကသံသရာမွာ ရွင္သန္ေနေသာပုဂၢိဳလ္ျမတ္တစ္ဆူျဖစ္သည္။ ရဟႏၲာတစ္ဆူကဲ့သုိ႔ျဖစ္ၿပီး ဘာသာေရးေခါင္းေဆာင္လည္းျဖစ္၊ လူတုိ႔အတြက္ ၾကည္ၫိဳေလးစား အားထားကုိးကြယ္ရာ၊ အတုယူစရာစံျပပုဂၢိဳလည္းျဖစ္သည္။
ထုိသုိ႔ အေတြးအေခၚအသစ္မ်ား ျဖည့္စြက္ထည့္သြင္းၿပီး က်မ္းဂန္အသစ္မ်ားလည္း ေပၚထြန္းလာသည္။ ထုိက်မ္းဂန္မ်ားကုိ သုတၱဟုေခၚသည္။ ဗုဒၶႏွင့္ထပ္တူ တင္စား၍လည္း ေခၚစမွတ္ျပဳၾကသည္ (ဓမၼကာယ)။ အခ်ိဳ႕တရားေဒသနာေတာ္မ်ားသည္ သာမန္လူသားတုိ႔အတြက္ နားလည္ဖုိ႔ရန္ အလြန္ခက္ခဲနက္နဲလွသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ နားလည္ရန္ အခ်ိန္က်ေရာက္သည့္တုိင္ေအာင္ က်မ္းဂန္မ်ားကုိ အျပင္မထုတ္ဘဲ သိမ္းဆည္းထားၾကသည္။
